ارتودنسی فک بالا چیست و برای چه کسانی مناسب است؟
ارتودنسی فک بالا یعنی دستگاه ارتودنسی که بدون دخالت فک پایین انجام می شود، به طوری که هیچ دستگاهی روی فک پایین قرار نمی گیرد.
ارتودنسی فک بالا به دو دسته تقسیم می شود :
۱ – ارتودنسی ثابت تک فک بالا
۲- دستگاه های ارتودنسی مخصوص فک بالا
ارتودنسی ثابت تک فک بالا
همان طور که در مقاله ارتودنسی چهار دندان جلو بحث شد، از نظر اصولی چیزی به عنوان ارتودنسی ثابت تک فک وجود ندارد مگر در موارد خیلی نادر که واقعا ارتودنسی دو فک امکان پذیر نباشد و بیمار مشکلات عدیده ای داشته باشد که باید رفع شود. به عنوان مثال بیمار تمام دندان های فک پایین خود را از دست داده است و در فک بالا می خواهد ایمپلنت بگذارد و نیازمند حرکت دندان های خود برای ایجاد فضا و فاصله مناسب برای گذاشتن ایمپلنت توسط ارتودنسی است. بالطبع ارتودنسی فک پایینی وجود نخواهد داشت چرا که اصلا دندانی وجود ندارد.
بنابراین جز در موارد خاص، ارتودنسی ثابت تک فک بالا موضوعیت ندارد. دلیل این مورد این است که وقتی یکی از فک ها را با دستگاه ثابت ارتودنسی می بندیم، سیم های ارتودنسی اندازه (محیط سیم ارتودنسی اندازه مشخص و استانداردی دارد ) و شکل خود را به قوس دندانی دیکته می کنند.
اگر قوس دندانی فک بالا تغییر ابعاد پیدا کند تطابق خود را با قوس پایین از دست می دهد و در انتهای درمان فک ها اصطلاحا جفت نمی شوند. خیلی از بیماران سوال می کنند که هزینه ارتودنسی تک فک بالا چقدر است؟ و سپس عنوان می کنند که چون “فک پایینم مشکلی ندارد”، می خواهم فقط فک بالا را ارتودنسی کنم. در جواب می توان به موارد بالا اشاره نمود و در یک جمله می شود گفت که علاوه بر مشکلات دیگری که ارتودنسی ثابت تک فک بالا ایجاد خواهد کرد، بحث تطابق فک ها است که بهم می خورد.
دستگاه های ارتودنسی مخصوص فک بالا
دستگاه های زیادی با اشکال گوناگون به صورت متحرک و ثابت وجود دارند که مخصوص فک بالا هستند یعنی برای فک بالا طراحی شده اند و فقط روی فک بالا به صورت اختصاصی قرار می گیرند.
در بین این دستگاه ها، دستگاه های افزایش عرض فک بالا (Maxillary Expanders) و دستگاه های دیستاله کردن مولرهای بالا (Distalization Appliances) از معروف ترین دستگاه های این دسته به شمار می روند. این دو نوع دستگاه، دستگاه های درمان فعال ارتودنسی فک بالا هستند و علاوه بر این ها می توان به دستگاه های غیر فعال (نگهدارنده های ثابت فک بالا مثل TPA و انواع متحرک نگهدارنده های فک بالا) نیز اشاره نمود.
الف – دستگاه های افزایش عرض فک بالا (Maxillary Expanders)
تنگی فک بالا و باریک بودن عرض آن، یک مشکل شایع در ارتودنسی است و برای فائق آمدن بر این مشکل باید زیر سن ۱۳ سال برای درمان آن اقدام نمود. انواع اکسپندرهای فک بالا به این منظور به کار می روند که معروف ترین آن ها دستگاه Hyrax است (شکل ۱).
این دستگاه شامل دو باله کناری و یک پیچ در وسط است که با فعال کردن پیچ، نیروی بزرگی به طرفین فک وارد می شود و فک بالا دچار افزایش عرض می شود.
ب – دستگاه های دیستاله کردن مولرهای بالا (Distalization Appliances)
بعضی اوقات لازم است دندان های آسیاب بزرگ فک بالا را جهت اصلاح اکلوژن (نحوه قرار گیری دندان های فک بالا با فک پایین را اکلوژن می گویند که رابطه صحیح آن آکلوژن کلاس یک یا Class I Occlusion است) یا برای ایجاد فضا به عقب حرکت داد. این حرکت ها (دیستاله) توسط طیف وسیعی از دستگاه های دیستالیزه کردن انجام می شوند که معروف ترین آن دستگاه پندولوم (Pendulum) است (شکل۲).
به طور خلاصه ارتودنسی ثابت تک فک بالا امری بسیار نادرست و در مواقع خاص استفاده می شود اما دستگاه هایی وجود دارند که بخشی از پروسه درمان هستند که فقط در فک بالا قرار می گیرند مثل دستگاه های افزایش عرض فک بالا و دستگاه های دیستاله کردن دندان های آسیاب بالا. بعد از به کار بردن این دستگاه های فک بالا معمولا ارتودنسی ثابت دو فک هم به عنوان ادامه پروسه درمانی انجام می شود.